Aktiviteye söz konusu alan, Ulusal Mevzuat ve Uluslararası sözleşmelerle koruma altında olan Akdeniz Foku (Monachus monachus) türü canlının İzmir Körfezi içerisinde bilinen tek üreme habitatıdır. 1991 yılından bu yana süregelen saha çalışmaları vasıtası ile habitatın Akdeniz Fokları tarafından aktif olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu kritik yaşam alanının korunması yönünde alınması tavsiye olunan uygulama karar ve usülleri en geniş şekilde mülga Çevre ve Orman Bakanlığı İzmir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından Sualtı Araştırmaları Danışmanlık Mühendislik Ltd.Şti.ne yaptırılan ve 25 Aralık 2009’da tamamlanan İzmir İli Karaburun Yarımadası Akdeniz Foku (Monachus monachus) Koruma ve İzleme Projesi sonuç raporu ve bu kapsamda hazırlanan kitabın içeriğinde tespit edilmektedir. 

İlgili rapor ve paralelinde 2014 yılında Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nce onaylanmış Akdeniz Foku Ulusal Eylem Planı içeriğinde bu ve benzeri alanlarda dikkat edilmesi gereken hassasiyetler detaylıca tariflenmektedir.

Sahada son yıllara dayalı gözlem ve incelemelerimizde, öncelikle İzmir İli Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü ve Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü sorumluluklarına girdiği tespit edilen korumaya yönelik uygulama boşluklarının kuvvetle değerlendirilmesi ihtiyacı tespit edilmektedir. Denizde Sahil Güvenlik ve karada Jandarma Birimlerinin konuya hassas ve dikkatli yaklaşımları ayrıca tespit edilmektedir. Alanda gözlenen insan baskısı Haziran Temmuz ve Ağustos aylarında en üst seviyeye ulaşmakta olup, karada ve denizde alınması uygun görülen tedbir ve mekânsal planlama boşlukları nedeni ile  talep edilen spor ve benzeri insan aktivitelerinin etkilerinin en az seviyede tutulacak şekilde kontrollü bir ortamda uygulanması imkanı ve koşulları yerinde tespit edilememektedir. Özellikle 2009 yılından bu yana alanda tespit edilen yönetsel boşluklar, artan turizm baskısı yüksektir. Denizde ve karada mekânsal planlama ve uygulama kararları ile baskıya “akılcı kontrol” getirilmesi hem alandaki ekolojik değerlerin/ servislerin  korunması hem de yatırımcıların hizmet kaliteleri ve ekonomik beklentilerinin sürdürülebilirliği açısından ortak önem ifade etmektedir.

Mordoğan Ayı Balığı Mağarası mülga T.C Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Türkiye’de tespit edilen 17 Önemli Fok Alanı ( ÖFA) içerisinde kabulü ilan edilen ilk 5 alandan birisidir. ÖFA kriterleri gereği karada ve denizde alınması gereken genel uygulama kararlarının ilgili plan pafta ve notlarına işlenmediği tespit edilmektedir. Buna göre Mordoğan Ayı Balığı (ve benzeri yaşam ve üreme alanları örn. Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi koruma  kriterleri göz önünde bulundurularak)  mekânsal plan uygulama ve koruma tedbirleri görüşlerimiz aşağıdaki  gibidir:

Önemli Fok Alanı Deniz ve Karada Mekansal Planlama Tavsiye Kriterleri:

Çekirdek Koruma Alanı – Ana mağara giriş ağzı, mağara yok ise fokların doğurma, saklanma , uyuma davranışı gösterdikleri korunaklı sahilin merkez noktasından  itibaren 50 metre yarıçaplı daire içinde karada ve denizdeki düzenlemeleri ifade eder:

– Mağara giriş ağzı 10 metre dış çevresinde her türlü vasıta ile dalmak, mağara koridoru ve içerisinde her türlü insan aktivitesi her mevsim 24 saat yasaktır.

-Mağara giriş ağzını merkez kabul ederek  50 metre yarıçaplı daire içerisinde beklemek, yürümek, yüzmek, motorlu ve motorsuz vasıtalar  ( kano, sörf ve benzeri)   ile seyir ( profesyonel kıyı balıkçılığı gereği ihtiyaç duyulan manevralar haricinde) her mevsim 24 saat yasaktır.

Tampon Koruma Alanı1: Ana mağara giriş ağzı, mağara, kovuk yok ise fokların doğurma, saklanma , uyuma davranışı gösterdikleri korunaklı sahili merkez kabul ederek çizilen 100 metre yarıçaplı daire içinde karada ve denizdeki düzenlemeleri ifade eder:

-TKA1 içinde gürültülü müzik, ses yayını, ateş yakma ve kamp kurma,  denizde emniyet ihtiyacı haricinde demirleme, duraklama her mevsim 24 saat yasaktır.

Tampon Koruma Alanı2:Mağara giriş ağzından itibaren 200 metre yarıçaplı daire içinde düzenlemeler:

-TKA2 içinde stabilize ve benzeri araç kullanımına uygun yeni yol, günü birlik tesis ve kalıcı yapı inşasına izin verilmemelidir. İhtiyacı elzem olması halinde başta  Doğa Koruma ve Milli Parklar Dairesi  ve Ulusal Fok Komitesi ilgili kurumlar görüş ve iznine tabii olmalıdır.

( hali hazırda izni olan ve belirtilen bölgelemeler içinde kalan yapı ve tali yollar şekil ve sınırları ilgili plan ve paftalara işlenmelidir.)

– TKA2 içinde kalan deniz alanında her türlü gemi seyir hızı 7 mil sürati aşmamalıdır.

-Rüzgar veya motor gücüyle yapılan tüm spor aktivitelerine ait çıkış koridor ve rampaları TKA2 dışında tutulmalıdır.

-Tampon Koruma Alanı3: Mağara giriş ağzından itibaren 400 metre yarıçaplı daire içinde düzenlemeler:

– Akdeniz Foku üreme ve yavrunun gelişim dönemi aralığı Eylül – Mayıs  dönemi mutlak olmak üzere  TKA2 içinde karada  ve TKA3 içerisinde denizde her türlü gürültülü, yoğun ve sürat içeren vasıtalarla yapılan insan aktivitelerinin ( T.C TGHB tarafından  düzenlenmiş ve profesyonel geleneksel kıyı balıkçılığı aktiviteleri haricinde) tüm yıl boyunca  en az seviyede tutulması tavsiye olunur.

Diğer Haller üzerine Notlar:

– Sahada, Çekirdek Koruma Alanı ve Tampon Koruma Alanları içerisinde bilimsel çalışmalar T.C Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü izin ve görüşüne tabii olmalıdır.

-Hali hazırda var olan tüm yapıların alana etkileri değerlendirilmeli ve etkilerinin azaltılması, yumuşatılması,  kontrollü yönetimi için yerel halkın alışkanlık ve ihtiyaçları göz önüne alınarak akılcı , pratik tedbirler alınmalı, bu tedbirler halka düzenli periyodlarla duyurulmalı, iletilmelidir.

-Bu tür önemli alanlarda verilen uygulama kararlarının tür üzerindeki etkilerini ölçmek üzere saha izleme – monitoring- çalışmaları uygun teknik ve periyodlarla sürekli kılınmalı ve bu amaçla sahada bulunan yerel paydaşlar ile işbirliğine önem verilmelidir.

Alanda tavsiye olunan karasal ve denizel sınırlamaları ifade eden mekânsal düzenleme kararlarının, deniz şartlarına dayanıklı tonoz ve işaret dubaları ile muntazam şekilde uygulanması, karada  bilgilendirici bord ve broşürlerin alanı kullanan turistlere her yıl sezon başı ve ortasında yeter sayıda temini,  sahada  eğitici aktiviteler ile alanın ekolojik ve kültürel hassasiyetinin tanıtımı içerikli koruma tedbirlerinin alınması , artan ve onayı verilen her insan aktivitesi paralelinde daha yüksek önem arz edecektir. 

2014 yılı içerisinde Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nce onaylanmış  Akdeniz Foku  (Monachus monachus) Ulusal Eylem Planı göz önünde bulundurularak yukarıda ifade edilmiş koruma tedbirlerinin yerinde temini ve uygulanması, tüm tedbirlerden bağımsız olarak,  jet ski faaliyeti için  alternatif bir alanın tespit edilememesi halinde sahada sadece Haziran 1- Ağustos 31 dönemi içerisinde günde aynı anda aktif en fazla iki adet jet-skinin gün doğumundan 3 saat sonra ve gün batımından 3 saat öncesini kapsayan saat aralığında sportif veya rekrasyonel  deniz aktivitesi olarak Jet ski çıkış nokta ve koridoru TKA2 dışında, jet ski sportif seyir alanı TKA3 dışında kalacak şekilde sporcuların, turistlerin ve denetimden sorumlu kurum yetkililerinin algısını kolaylaştıran, balıkçılığa kapalı alanı belirleyen model ile uyumlu  koordinat düzlemleri belirlenerek planlanması ve planın ilgili resmi haritalara işlenmesi uygun mütaala edilmektedir. Değerlendirmelerimiz söz konusu faaliyetin sadece Mordoğan Ayı Balığı mevkiinde Akdeniz Foku’na etkileri kapsamında ele alınmış olup, söz konusu diğer etki ve seyir güvenliği hassasiyetlerini içermemektedir.

N.Ozan VERYERİ

Sualtı Araştırmaları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı